Qirg‘izistonda mamlakatning eng yirik energetika obyekti bo‘lgan To‘xtog‘ul GESini to‘liq rekonstruksiya qilish ishlari yakunlandi. To‘rtinchi va oxirgi modernizatsiya qilingan gidroelektrostansiya ishga tushirildi, deb xabar beradi Energetika vazirligi matbuot xizmati.
Energetika vaziri Taalaybek Ibrayev To‘xtog‘ul GESining ta’mirlangan to‘rtinchi gidroelektrostansiyasi va Uch-Qo‘rg‘on GESining ikkinchi gidroelektrostansiyasini ishga tushirishda ishtirok etdi.
«To‘xtog‘ul GESining to‘rtinchi gidroelektrostansiyasini rekonstruksiya qilish ishlari 100% ga muvaffaqiyatli yakunlandi. Bu energetika sektori uchun tarixiy voqea», — deb ta’kidladi Energetika vazirligi.
Natijada To‘xtog‘ul GESining quvvati 1440 megavattgacha oshdi, bu Qirg‘izistonda ishlab chiqarilgan barcha elektr energiyasining qariyb 60 foizini tashkil etadi.
To‘xtog‘ul GESi Sovet davrida Norin daryosida qurilgan va u tufayli paydo bo‘lgan suv ombori mamlakatdagi eng yirik va Markaziy Osiyoning asosiy suv resurslaridan biri hisoblanadi. Obyektning qurilishi o‘n yildan ortiq davom etgan va 1970 yillari yakunlangan, suvni to‘ldirish 1973 yili boshlangan.
To‘xtog‘ul GESini rekonstruksiya qilish ishlari 2015 yili boshlangan. 24.kg ma’lumotlariga ko‘ra, loyiha Osiyo taraqqiyot banki (OTB) va Yevroosiyo barqarorlashtirish va taraqqiyot fondi (YEBTF) tomonidan moliyalashtirilgan. Umumiy investitsiyalar taxminan 287 million dollarni tashkil etgan: 187 million dollar OTB tomonidan (89 million dollar kredit, 98 million dollar grant) va 100 million dollar YEBTF krediti hisobidan ajratilgan.
GESni modernizatsiya qilish bosqichma-bosqich amalga oshirildi. 2015 va 2019-yillar oralig‘ida transformatorlar va 500 kilovoltlik kabellarni o‘z ichiga olgan yordamchi elektr uskunalari almashtirildi. 2022–2023-yillari ikkita gidroelektr bloki va ularning yordamchi tizimlari modernizatsiya qilindi. 2024–2025 yillarni qamrab olgan yakuniy bosqich uchinchi va to‘rtinchi bloklarni o‘rnatishni o‘z ichiga oldi. Ishlar GE Hydro France, ZMEC va SMPmxalqaro kompaniyalari tomonidan amalga oshirildi.
Rekonstruksiya bo‘yicha direktor o‘rinbosari Mirlan Ziyaydinovning so‘zlariga ko‘ra, stansiya loyihaviy muddatidan deyarli ikki baravar ko‘proq ishladi.
«Xizmat muddati 20–30 yil, biz esa uni 50 yilga cho‘zdik. Bularning barchasi mutaxassislarimiz tufayli amlga oshdi – ular o‘z kuchi bilan ta’mirlashdi, sozlashdi. Bu stansiyani ish holatida ushlab turgan odamlarning mehnati evaziga amalga oshdi», — dedi Ziyaydinov.
Rekonstruksiya jarayonida stansiyada raqamli boshqaruv joriy etildi. Endi barcha asosiy jarayonlar monitorlar orqali boshqariladi va tizim inson-mashina interfeysiga asoslangan. Ziyaydinov tushuntirganidek, «bizda qurilish davridagi panellar bor edi, ammo endi biz hamma narsani monitor orqali boshqaramiz: rejimlar, quvvat, blok holati — hamma narsa nazorat ostida».
Shu bilan birga, Qirg‘iziston hukumati strategik suv resurslarini nazorat qilish choralarini kuchaytirdi. To‘xtog‘ul omboridagi suv hajmi haqidagi ma’lumotlar shu yilning 15 mayidan beri ochiqlanmaydigan bo‘ldi. «Elektr stansiyalari» kompaniyasi statistika endi «faqat rasmiy foydalanish uchun» deb tasniflanganini tushuntirdi. Suv sathi va oqim tendensiyalari haqidagi ma’lumotlarni faqat vakolatli organlarga, jumladan, Milliy xavfsizlik davlat qo‘mitasiga (MXDQ) rasmiy so‘rov orqali olish mumkin.
Oxirgi ommaga ochiq bo‘lgan ma’lumotlar 15 may sanasida xos: o‘sha paytda suv hajmi 9,529 milliard kubometrni tashkil etgan, bu bir yil avvalgi (8,245 milliard) va bir oy avvalgi (8,569 milliard) ko‘rsatkichlardan oshib ketgan. Suv oqimi sekundiga 1230 kubometrni, oqim esa sekundiga 181 kubometrni tashkil etgani taxmin qilingan.
Yaqinda Qirg‘iziston prezidenti Sadir Japarov To‘xtog‘ul suv omboridagi suv sathi o‘tgan yilga nisbatan 2 milliard kubometrga past ekanini va bu mamlakatni elektr tarmog‘ini qo‘llab-quvvatlash uchun elektr energiyasini import qilishga majbur qilayotganini ma’lum qilgandi. Mamlakatda shuningdek, elektr energiyasi iste’moliga keng cheklovlar joriy etildi.
